Regio update Latijns-Amerika | Claudia Sheinbaum Pardo is historisch gezien zeer populair. De opvolgster van de eveneens zeer populaire Andrés Manuel López Obrador (beter bekend als AMLO), begon haar zesjarige termijn op 1 oktober 2024 als eerste vrouwelijke president van Mexico. De intellectuele en technocratische Sheinbaum voelt zich als een vis in het water, ondanks haar beperkte internationale ervaring en de razendsnelle geopolitieke verschuivingen en constante bedreigingen vanuit het adres van Trump: anticipeert of reageert de Mexicaanse president op de geopolitieke verschuivingen?
Van 1929 tot 2000 was de Institutioneel Revolutionaire Partij (PRI) onafgebroken aan de macht in Mexico, waardoor verkiezingen lange tijd een formaliteit waren. Peña Nieto was namens de PRI van 2012 tot 2018 nog president. Morena, voortgekomen uit een protestbeweging, heeft de Mexicaanse politiek ingrijpend veranderd. Na AMLO levert de partij nu opnieuw de president, dit keer met nog grotere steun op nationaal en regionaal niveau.
Hoewel Sheinbaum grotendeels het beleid van Morena zal voortzetten, zijn er ook duidelijke verschillen met haar voorganger. Zeer ingrijpende hervormingen in het rechtssysteem moeten ervoor zorgen dat rechters voor het hooggerechtshof binnenkort democratisch gekozen worden. Dit betekent ook dat alle zittende rechters vervangen worden. Voorstanders hopen dat hiermee de corruptie binnen het rechtssysteem wordt verminderd.
Tegenstanders wijzen op de mogelijkheid dat de expertise verloren gaat en daarmee de kwaliteit van de rechtspraak, vooral op korte termijn. Ook zijn er zorgen over de invloed van georganiseerde misdaad via dit nieuwe proces, hoewel daar tegenin gebracht kan worden dat die invloed nu wellicht juist groter is en dus kan verminderen. Het is hoe dan ook een interessante ontwikkeling, die ook in andere landen gevolgd zal worden.
Verder in het oog springend is het hardere beleid ten aanzien van criminaliteit. Sheinbaum vertegenwoordigt in die zin la mano dura ten opzichte van de veel gematigder – en fel bekritiseerde – aanpak, aangeduid als het discours van ‘abrazos, no balazos’ (knuffels, geen kogels), van haar voorganger AMLO. Dat criminaliteit hoogtij viert in Mexico werd weer eens duidelijk toen begin deze maand op een ranch in Teuchitlán resten in de vorm van onder andere botten en honderden kledingstukken werden gevonden van tientallen tot honderden vermisten. Volgens El País zijn nog zo’n 125.000 mensen vermist in Mexico.
De grootste uitdaging komt van de regering-Trump. Diens onvoorspelbaarheid en constante bedreigingen in de vorm van onder andere importtarieven en grenscontroles bezorgen de Mexicaanse regering ongetwijfeld hoofdpijn. Een recent OESO-rapport voorspelt een flinke economische krimp voor Mexico dit jaar, terwijl de economie vorig jaar nog groeide.
Het idee dat NAFTA de Amerikaanse industrie sterk heeft verzwakt ten koste van de Canadese en Mexicaanse economie staat centraal in de retoriek van Trump voor importtarieven, naast een veelvoud aan andere redenen die niet altijd met elkaar of handel verbonden lijken te zijn. Velen denken dan ook dat de importtarieven een doel an sich zijn.
Tegelijkertijd zorgt de weloverwogen, ferme en expliciet niet-onderdanige houding van Sheinbaum voor aanzien, zowel internationaal als in eigen land. Waar eerder nog een wat spottende – nadat Trump de Golf van Mexico hernoemd had tot Golf van Amerika – en hardere houding werd aangenomen, heeft Sheinbaum snel een juiste balans gevonden in het (onder)handelen met Trump.
Hiervoor werd ze zelfs door laatstgenoemde zelf gecomplimenteerd. In de media wordt Sheinbaum dan ook veelvuldig geprezen voor haar manier van handelen. In vergelijking met leiders als Gustavo Petro (Colombia), die zijn uitspraken over respectloze deportaties moest nuanceren, en Justin Trudeau (Canada), oogt Sheinbaum aanzienlijk bedachtzamer en strategischer.
Niet alleen qua diplomatieke vaardigheden valt Sheinbaum positief op, maar ook haar beleid lijkt goed bewapend tegen Trumps beschuldigingen. Bijvoorbeeld op het vlak van drugscriminaliteit en met name Fentanyl, dat in de Verenigde Staten voor grote problemen zorgt. Sheinbaum heeft aantoonbaar laten zien daar hard tegen op te treden. Zoals beschreven in NRC klinkt uit Mexico het verwijt dat het land op zijn beurt overspoeld wordt met wapens van Amerikaans fabrikaat. Sheinbaums harde optreden lijkt geen directe reactie op Trumps kritiek—deze beleidsrichting werd immers al eerder ingezet als binnenlandse respons op de situatie. Toch kan het zo worden gepresenteerd of ‘geframed’ als onderhandelingstroef tegen Trump..
Daarnaast groeit het besef dat de Mexicaanse economie te sterk leunt op de VS—een inzicht dat wereldwijd steeds breder wordt gedeeld. Het ‘Plan Mexico’ en de ‘Made in Mexico’-campagne zijn hier voorbeelden van. Deze plannen moeten respectievelijk zorgen voor een diversificatie van de economie alsmede een sterke binnenlandse productie. Ook is Morena sinds haar bestaan een afzetting tegen het neoliberale beleid van de PRI in de jaren ‘80. Dit uit zich onder andere in het verzet tegen het privatiseren van de staatsoliemaatschappij PEMEX. Nationalisme wordt op die manier gecombineerd met het houden van de touwtjes in eigen handen.
Toch kan Mexico zich niet volledig losmaken van de Verenigde Staten, noch op eigen kracht strategische autonomie bereiken. Zoals eerder op dit platform betoogd door Michel Michaloliákos is strategische autonomie een illusie. Dat geldt net zo goed en vanwege de geografische ligging zelfs veel sterker voor Mexico. Mexico moet dus op zoek naar strategische partnerschappen, maar kan zich ook niet loskoppelen van de VS. Er ligt dus een forse uitdaging voor Sheinbaum om in de nieuwe vaarwateren strategische terreinen te vinden van samenwerking en van een streven naar binnenlandse onafhankelijkheid.
Hierin ligt ook direct de relevantie voor Nederland en Europa. Nederland en Europa kunnen inspelen op Mexico’s kwetsbare geopolitieke positie en via een Derde Weg een strategisch alternatief bieden.. Als regionale macht, twaalfde economie wereldwijd en actueel met een lage werkloosheid, het Plan Mexico, en stabiele peso is Mexico zeer interessant als handelspartner, maar ook als geopolitieke strategische partner. Als de relatie tussen de VS en Mexico schade oploopt, moet men hier klaarstaan om Mexico in te lijven als onderdeel van een strategische alliantie tegen de afhankelijkheid van de grootmachten. Onzekerheid biedt zo nieuwe kansen.
Claudia Sheinbaum kan tevens fungeren als rolmodel voor Nederland en Europa met betrekking tot de diplomatieke tactieken die zij inzet om Trump te bespelen. De tijd zal leren of deze tactieken effectief blijven, of dat Trumps onvoorspelbaarheid alsnog roet in het eten gooit. Het is raadzaam om nauwlettend in de gaten te houden en te analyseren hoe de dynamiek tussen de twee leiders zich ontwikkelt in de toekomst.
Tot nu toe heeft Claudia Sheinbaum tactvol geanticipeerd op de verschuivende geopolitieke dynamieken en in het bijzonder op de nieuwe regering van Trump. De populariteitscijfers zullen op lange termijn moeilijk te handhaven zijn. Een combinatie van beleid op economisch- (Plan Mexico en Made in Mexico), sociaal- (cash transfer programma’s) en veiligheidsgebied lijkt desalniettemin goed afgesteld op zowel de internationale verschuivingen als de binnenlandse problemen. Anticiperen in tijden van onzekerheid is het devies.
