In december 2023 kwamen de EU en Chili een nieuw handelsverdrag overeen. De uit 2002 stammende Associatieovereenkomst wordt gemoderniseerd tot het Advanced Framework Agreement (AFA). Pas bij ratificatie van alle EU-lidstaten treedt AFA in werking. Slechts veertien EU-lidstaten gingen tot dusver over tot ratificatie, waaronder Denemarken, Polen en Spanje. Nederland blijft helaas nog achter. Dat doet onze geloofwaardigheid om snel ‘partnerschapsbeloftes’ in te lossen geen goed. 

In maart dit jaar hintte minister Klever op een grondstofpartnerschap met Chili. Het Nederlandse Invest International richtte zelfs een fonds op bedoeld voor investeringen in kritieke grondstoffen. Zonder de snelle ratificatie van AFA blijven deze ambities bij mooie woorden. Het is hoog tijd om daad bij woord te voegen en AFA te ratificeren. Tot die tijd is namelijk het minder veelomvattende Interim Trade Agreement (ITA) van toepassing. 

Dat is jammer, want AFA is een handelsverdrag volgens het (EU-)boekje. 

Er wordt niet alleen gestreefd naar meer onderlinge handel en investeringen, maar ook naar een gezamenlijke aanpak van mondiale uitdagingen als klimaatsverandering en een verdieping van de culturele en politieke samenwerking. Het handelsverdrag is dan ook vooruitstrevend in zijn milieuregels, rechtsstatelijke bepalingen en bescherming van mensenrechten. Er is zelfs een bepaling om economische discriminatie van vrouwen tegen te gaan, een unicum. AFA kan wegens zijn reikwijdte fungeren als model voor toekomstige handelsverdragen met landen uit het Mondiale Zuiden.

Lithium

Zulke handelsverdragen zijn een zeldzaamheid in wording in deze geopolitiek turbulente tijden. Toch laat dit handelsverdrag zich vooral kenmerken door het grote geopolitieke belang. Chili is namelijk een grondstofrijk land en heeft een grote potentie als toekomstige waterstofproducent. Het beschikt over grote reserves koper, lithium en andere grondstoffen. Chili vormt met Argentinië en Bolivia de lithiumdriehoek van de wereld. Deze drie landen herbergen de grootste lithiumreserves ter wereld. Waar Argentinië en Bolivia bewezen reserves hebben van 23 miljoen ton, kent Chili een bekende reserve van elf miljoen ton. 

Argentinië kent een liberale regulering van de mijnbouw en trekt daardoor meer private investeringen aan, vooral uit de VS, maar politieke instabiliteit vormt een groot risico. Bolivia heeft een sterk genationaliseerde mijnbouw en loopt technologisch achter. Chili biedt de beste combinatie van investerings- en rechtszekerheid, goede infrastructuur en grondstofkwaliteit – mits dit investeringsklimaat ondersteund wordt door AFA. 

Verdere exploratie in Chili naar lithium en andere zeldzame aardmetalen is in volle gang. Noemenswaardig is dat Chili projecten heeft aangekondigd voor zeldzame metalen, die niet als strategische grondstof worden beschouwd en volledig in privaat eigendom kunnen worden gewonnen en verwaard. Dit kan erg interessant zijn voor Nederlandse bedrijven. 

Dominant China

Chili was in 2024 de grootste lithium-producent van de driehoek en de tweede ter wereld achter Australië. Chili is echter wel de grootste exporteur van lithium(carbonaat) ter wereld. De grootste afnemer van Chileens lithium? China, met maar liefst ruim 70% van de totale export. Bovendien bezit het Chinese staatsbedrijf Tianqi Lithium 22,16% van de aandelen van SQM, de grootste Chileense lithiumproducent. 

De dominante positie van China in grondstoffen laat zich ook hier zien, in zowel het mijnen van lithium en andere grondstoffen als de verwerking ervan. Het verwerken van lithium is zo mogelijk nog belangrijker dan het mijnen ervan. Het is een cruciale grondstof voor de productie van lithium-ion batterijen, die bijvoorbeeld gebruikt worden in elektrische auto’s, grootschalige energieopslag en laptops.  

De wereldwijde vraag naar lithium is als gevolg van de energietransitie dan ook enorm toegenomen, en zal nog verder stijgen. Verwacht wordt dat de Europese vraag in 2030 achttien keer zo groot zal zijn als in 2020 en zestig keer zo groot in 2050 richting – volgens sommige scenario’s – één miljoen ton lithiumcarbonaatequivalenten (LCE). 

Er is Europa dus veel aan gelegen om de eigen industrie en energietransitie te voorzien van een stabiele toevoer van lithium. Betrouwbare toeleveranciers zijn daarbij cruciaal, net als enige mate van import-diversificatie en het verkrijgen van een Europees belang in de waardeketen. De minieme Europese lithium-productie in combinatie met de groeiende vraag baart een enorme afhankelijkheid en geopolitieke kwetsbaarheid, die China dreigt uit te buiten via exportcontroles van hoogwaardige lithium-ion batterijen.

AFA biedt investeringszekerheid

Chili en AFA kunnen hier uitkomst bieden. ITA zorgt weliswaar voor de markttoegang, maar AFA biedt de benodigde investeringsbescherming voor de lange termijn. Die omvat bescherming tegen onteigening, het recht op eerlijke en billijke behandeling, volledige fysieke bescherming, het vrij overmaken van winsten en een overlevingsclausule voor bestaande investeringen. Deze bescherming biedt het juridisch kader om Europese bedrijven aan het investeren te krijgen in Chili, zo ook in de lithiumwaardeketens. Dit is bepaald geen overbodige luxe, gezien de welhaast Europese afwezigheid in de Chileense grondstofwaardeketens. 

Juist (strategische) investeringen zijn de sleutel tot succesvolle vrijhandelsverdragen en het opbouwen van robuuste productieketens. Marktprikkels en een vrijhandelsverdrag alleen zijn onvoldoende. Met AFA ambiëren Chili en de EU expliciet om te verworden tot strategische partners in de groene transitie. AFA gaat dan ook niet alleen over de export van ruwe grondstoffen, maar stimuleert investeringen in de verwerkingscapaciteit, batterijen en technologie in Chili zelf. 

Participatie en belangen van Europese bedrijven in de Chileense mijnbouw zijn een geopolitieke verzekering voor robuuste aanvoerketens.