Update China/JapanTaiwan | Het geopolitieke landschap in Oost-Azië werd de laatste decennia, net als in Europa, voor een groot deel vormgegeven door de VS. Vormgegeven op een manier die stabiliteit bood; zeker voor bondgenoten van de VS, maar ook haar vijanden wisten min of meer waar ze aan toe waren. Dit tijdperk lijkt voorbij. Het zal dan ook niemand verbazen dat de regeringen in zowel China als Japan zich voornamelijk aan het voorbereiden zijn op wat de terugkeer op 20 januari van Trump als President voor hen betekent. Aannames over het Amerikaanse buitenlandbeleid die leunen op de vele economische en militaire allianties die de VS is aangegaan in de regio, zoals bijvoorbeeld met Japan en Zuid-Korea, lijken niet langer van toepassing. Terwijl deze Amerikaanse bondgenoten moeten wennen aan het feit dat ze steeds minder kunnen rekenen op de VS als stabiele factor in hun buitenlandbeleid, lijkt China zich voor te bereiden op nog sterkere anti-Chinese stemming in Washington.

De Chinese regering in Beijing lijkt in vergelijking met het begin Trump’s eerste termijn in 2017 nu veel beter voorbereid, ook al betekent dit vooral dat ze voorbereid zijn op de chaos en onzekerheid die Trump 2.0 automatisch met zich meebrengt. Een handelsoorlog, met enorme importheffingen voor Chinese exportproducten naar de VS, lijkt bijna onafwendbaar. Een voorproefje van hoe de Chinezen mogelijk willen terugslaan tegen deze mogelijke handelstarieven kregen we al eind vorige maand, toen Beijing een streep zette door de export naar de VS van enkele kritieke grondstoffen voor de chipindustrie. De Chinezen zullen in eerste instantie weinig illusies koesteren over hoe Trump zijn Chinabeleid wil vormgeven. Hiervoor hoeven ze slechts te kijken naar de benoemingen in Trump’s kabinet tot nu toe, van bijvoorbeeld Marco Rubio als Minister van Buitenlandse Zaken (Secretary of State) en David Waltz als National Veiligheidsadviseur, beiden “havikken” die een harde lijn richting China bepleiten. Toch zijn er ook andere signalen, zoals bijvoorbeeld de prominente rol die Elon Musk vooralsnog speelt in de cirkel rondom Trump.

Het zou dan ook zeker kunnen dat er een competitie gaat ontstaan tussen degenen die Trump willen gebruiken als zogenaamde “dealmaker” en degenen die Trump liever zien als “China-havik”. Musk’s belangen in China zijn enorm, onder andere vanwege de aanwezigheid van grote Tesla fabrieken, iets waar Marco Rubio het bedrijf in het verleden voor heeft bekritseerd. Ook onderhoudt Musk, net zoals met Vladimir Poetin, innige banden met de Chinese leiders. De mogelijke  invloed van Musk op Trump’s Chinabeleid is dan ook een wildcard die de Chinezen misschien kunnen gaan inzetten bij het bereiken van een “deal”. Hoewel alle aandacht uit lijkt te gaan naar de handelstarieven, zou een nog belangrijker doel van de Chinezen waarschijnlijk zijn het opheffen van de Amerikaanse exportrestricties gericht op de Chinese chipindustrie. Dit is dan ook iets om in de gaten te houden in de nabije toekomst, zeker ook vanwege de implicaties die dit zou hebben voor het Nederlandse ASML.

Hoewel het opheffen van deze exportrestricties op het eerste gezicht niet waarschijnlijk lijkt, zou dit onderwerp volgens de Wall Street Journal wel eens snel een splijtzwam kunnen worden tijdens Trump’s tweede termijn; met een mogelijke clash tussen de big tech bedrijven (zoals Nvidia) die exportrestricties willen opheffen enerzijds, en de bovengenoemde China-havikken anderzijds. Trump’s positie in deze is nog verre van duidelijk. Bijvoorbeeld in 2018 verbaasde hij vriend en vijand door restricties gericht tegen het Chinese telecombedrijf ZTE opeens op te heffen na een ontmoeting met Xi Jinping, en daarmee het beleid van China-havikken in het Amerikaanse Congress danig te frustreren. De komende onzekerheid en chaos biedt de Chinezen dan ook zeker kansen, eens te meer omdat Trump op allerlei manieren de bondgenoten van de VS snel van zich aan het vervreemden is. Dit ziet men in Beijing als een duidelijk teken van afnemende Amerikaanse invloed op het wereldtoneel, en iets waarmee China op de lange termijn vooral zijn voordeel kan doen.

De Japanse regering in Tokyo lijkt, veel meer dan de Chinese regering, vooral nog zoekende naar de juiste houding ten opzichte van Trump 2.0. Er heersen reële zorgen over een snel verslechterende relatie met hun belangrijkste bondgenoot, om het beginnen door de mogelijke handelstarieven die Japan, net als andere bondgenoten van de VS, te wachten staan, evenals over een mogelijke gedwongen financiële bijdrage aan de aanwezigheid van Amerikaanse militairen in Japan. Het feit dat Japan nu geregeerd wordt door een relatief instabiele minderheidsregering onder leiding van Premier Ishiba Shigeru wordt alom gezien als zeer slechte timing. Het contrast met 2016 is groot, toen toenmalig Premier Abe Shinzo een van de eerste leiders was die Trump (nog voor zijn inauguratie) bezocht, wat het begin was van een constructieve vriendschappelijke relatie.

Hoewel Ishiba heeft geprobeerd dit te herhalen met zijn eigen vroege bezoek aan Trump, werd dit door het Trump team vrij bot afgewezen. Het feit dat Ishiba een vrij beperkte machtsbasis heeft in zijn eigen partij en in het algemeen, en altijd op slechte voet stond met de geliefde Abe Shinzo, wordt gezien als een reden voor de onverschilligheid van Amerikaanse kant. Dit gevoel werd versterkt door een recent bezoek van Abe’s weduwe, Abe Akie, aan Mar-a-Lago op 15 december, waar zij wel warm werd ontvangen Donald en Melania Trump. Nu blijkt Ishiba opeens wel welkom te zijn, en wordt gewerkt aan een kort informeel bezoek dat vlak voor de inauguratie van Trump op 20 januari zou moeten plaatsvinden. Het feit dat Ishiba dit meer of meer te danken lijkt te hebben aan de weduwe van zijn vroegere politieke vijand doet hem natuurlijk alleen maar zwakker lijken. Het feit dat de relatief onbekende Trump donor George Glass benoemd is tot nieuwe ambassadeur in Tokyo doet de Japanners vrezen dat Japan de komende jaren weinig prioriteit zal hebben voor Trump.

Hoewel het pessimisme in de Japanse media over Ishiba en de mogelijke gevolgen van Trump 2.0 enigszins begrijpelijk is, moeten we niet overdrijven. Veel van de negatieve media aandacht voor Ishiba wordt georkestreerd door de nationalistische vleugel van zijn partij de LDP, die hij heeft verslagen in de LDP leiderschapsverkiezing vorig jaar. Ook veel westerse media lijken dit frame over te nemen. Hoewel Ishiba waarschijnlijk maar een kort zittende premier zal zijn, deel ik om meerdere redenen het pessimisme in Japan en daarbuiten niet. Ten eerste is het maar de vraag of Abe Shinzo, ondanks zijn vriendschappelijke relatie met Trump, nou zo veel heeft bereikt toen het erop aankwam. Het bilaterale handelsverdrag dat Japan en de VS sloten in 2019 werd bijvoorbeeld vooral gezien als een (bescheiden) succes voor Trump. Ten tweede heeft Ishiba in zijn kabinet een sterk team om zich heen verzameld  van mensen met veel ervaring op het gebied van buitenlandse zaken en defensie, die goed beslagen ter ijs zullen komen als het gaat om het navigeren van de komende onzekerheid.

Zoals eerder betoogd op deze plek, is de Japanse uitgangspositie in Washington überhaupt zo slecht nog niet. Er zijn weinig landen die in een betere positie verkeren wat betreft invloed en relaties in vele lagen van de Amerikaanse overheid en politiek. Japan was al maanden voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen bezig om zijn diplomaten en politici in te zetten om hun vele contacten in Washington onder de Republikeinen, en dan vooral de mensen rondom Trump, te overtuigen van het nut van internationale samenwerking en de cruciale rol die Japan als bondgenoot daarin kan spelen. Een goed voorbeeld (en lang niet de enige) van een Trumpiaanse politicus die Japan erg goed gezind is, is bijvoorbeeld senator Bill Hagerty uit Tennessee, die ambassadeur was in Japan tijdens Trump’s eerste termijn. Dankzij dit alles is Ishiba’s team nog verre van uitgespeeld als het gaat om het beïnvloeden Trump en de zijnen.  Waarschijnlijk zijn de Japanners dan ook stukken beter voorbereid op de terugkeer van Trump dan de Europeanen.

Dus hoewel in Beijing en Tokyo met zorg gewacht wordt op de terugkeer van Trump, biedt de komende onzekerheid ook kansen voor zowel China als Japan. Voor ons in Nederland is het van belang de ontwikkelingen op het gebied van exportrestricties naar China goed te volgen, iets wat natuurlijk direct relevantie heeft voor bedrijven zoals ASML. Wellicht nog belangrijker is het feit dat Japan bereid lijkt haar invloed in Washington te gebruiken voor het pleiten voor de zegeningen van de internationale orde, om daarmee de Trumpiaanse chaos iets te neutraliseren; iets waar wij Europeanen ons mogelijk gezamenlijk met Japan voor kunnen inzetten.